سوهان قم، شیرینی ایرانی دوست‌داشتنی، قرن‌هاست که با طعم و بافت بی‌نظیر خود طرفداران بسیاری پیدا کرده است. این تافی شکننده طلایی و ترد که با آجیل پوشانده شده، نه تنها یک خوراکی خوشمزه است، بلکه دارای تاریخچه و اهمیت فرهنگی شگفت‌انگیزی است.
تاریخچه سوهان قم
تاریخ دقیق تولید سوهان قم به دوران قاجار در ایران برمی‌گردد. بر اساس گزارش‌های تاریخی، اولین طرز تهیه آن را به سال‌های 1289-1290 هجری‌قمری در قم نسبت می‌دهند. ماجرا از این قرار است که وقتی قرار شد بارگاه عقیق حرم فاطمه معصومه افتتاح شود، بزرگان شهر مراسم باشکوهی ترتیب دادند و از ناصرالدین شاه قاجار دعوت کردند.
شاه به دلیل مسائل امنیتی نماینده‌ای (رئیس ایل قاجار) را به جای خود فرستاد. طبق معمول هر یک از بزرگان، هدیه‌ای برای نماینده شاه تهیه کردند. در میان این هدایا، مردی به نام ملاابراهیم شماعی، یک نوع شیرینی تقدیم کرد، اولین نسخه از آنچه که امروز، سوهان قم نامیده می‌شود.
نماینده شاه به قدری تحت‌تأثیر این شیرینی بی‌نظیر قرار گرفت که تأثیر آن را به سوهانِ برش آهن تشبیه کرد و گفت: «غذای او را بریده و هضم می‌کند». از همان لحظه، این شیرینی «سوهان» نام گرفت و محبوبیت آن در ابتدا در میان اشراف و بزرگان اوج گرفت.
نماینده شاه درخواست کرد که از این شیرینی مطبوع برای شاه با خود خواهم برد. به این ترتیب از آن زمان نام سوهان بر روی این حلوا گذاشته شد و پس از آن تولید و مصرف سوهان شروع شد
با گذشت زمان، روش‌های تولید به ویژه با معرفی دستگاه همزن، توسط تراشکاری به نام خزنی در حدود 30-40 سال پیش، ارتقا پیدا کرد. این نوآوری، ظرفیت تولید را افزایش داد و سوهان قم را به سوغاتی محبوب زائران بازدیدکننده از اماکن مقدس قم، تبدیل نمود. امروزه تخمین زده شده که 90 درصد از سوهان قم توسط زائران به عنوان سوغاتی سفر، به خارج از استان برده می‌شود.
مواد تشکیل‌دهنده سوهان
سوهان سنتی قم با مواد زیر درست می‌شود:
- آرد گندم
- پودر جوانه گندم
- شکر
- کره (ترجیحاً حیوانی)
- عسل
- شربت
- پودر هل
- زعفران
- نمک
- بادام ورقه‌شده
- پسته خرد‌شده
- گلاب (اختیاری)
طرز تهیه سوهان قم در منزل
فرآیند آماده‌سازی، شامل ترکیب و پختن دقیق این مواد برای دستیابی به بافت و طعم عالی است. طرز تهیه سوهان قم در منزل به شرح زیر است:
مواد لازم پخت سوهان در خانه
- 2 و 1/2 قاشق غذاخوری آرد گندم
- 2 قاشق چایخوری پودر جوانه گندم
- 1 فنجان شکر
- 8 قاشق غذاخوری آب
- 10 قاشق غذاخوری کره آب‌شده
- 6 قاشق غذاخوری عسل
- 2/1 قاشق چایخوری پودر هل
- پودر زعفران 2/1قاشق چایخوری
- 8/1 قاشق چایخوری نمک
- 4/1 فنجان بادام خلال شده
- 2/1فنجان پسته خرد شده
طرز تهیه سوهان قم در خانه
در یک قابلمه، آرد گندم، پودر جوانه گندم و شکر را با هم مخلوط کنید. با حرارت متوسط به مدت 2 تا 3 دقیقه مرتب هم بزنید تا طعم خامی آرد گرفته شود.
آب و گلاب را اضافه کرده و مرتب هم بزنید تا به جوش بیاید و شکر کاملا حل شود
اول کره ذوب شده، سپس نمک، عسل، هل و زعفران را اضافه کنید.
یک دماسنج مناسب در آن قرار داده و به پخت و پز ادامه دهید، تا مخلوط به 127 درجه سانتیگراد (260 درجه فارنهایت) برسد.
بادام‌های خلال شده را اضافه و سریع هم بزنید.
بلافاصله مخلوط داغ را در یک ظرف پخت چرب شده یا روی یک ظرف سیلیکونی بریزید.
به سرعت بادام‌ها و پسته‌های خرد‌شده را روی آن بپاشید و به آرامی آنها را روی سطح فشار دهید.
بگذارید در دمای اتاق کاملا خنک و سفت شود.
پس از خنک شدن، آن را بشکنید یا تکه تکه کنید و لذت ببرید!
7 نکته مهم در تهیه سوهان قم
- برای دقت بیشتر، از دماسنج مخصوص استفاده کنید، زیرا کنترل دما برای دستیابی به بافت مناسب، بسیار مهم است.
- وقتی مخلوط را از روی حرارت برمی‌دارید، سریع کار کنید، زیرا به سرعت شروع به سفت شدن می‌کند.
- برای بافت نرم‌تر، از کره بیشتری استفاده کنید.
- در صورت تمایل مقداری گلاب اضافه کرده تا عطر بیشتری داشته باشید.
- برای حفظ طراوت، تا یک هفته یا بیشتر در یک ظرف دربسته نگهداری کنید.
- در صورت امکان، از کره حیوانی برای دستیابی به اصیل‌ترین طعم استفاده کنید.
- برای اینکه بهترین بافت را داشته باشیم، بهتر است قطر هر قطعه بیشتر از 2 میلی‌متر نباشد.
6 ویژگی سوهان باکیفیت بالا
یک سوهان قم باکیفیت، باید چندین ویژگی متمایز داشته باشد:
- بافت: باید ترد و خرد شود، سفت یا جویدنی نباشد. هنگام غذا خوردن نباید به دندان شما بچسبد.
- شکل ظاهری: سوهان تازه دارای سطحی براق و رنگ طلایی پررنگ است.
- مواد لازم: از مواد باکیفیت مانند زعفران واقعی و کره (نه روغن نباتی) استفاده شود.
- آجیل: باید مقدار زیادی آجیل روی سطح سوهان باشد.
- طعم: طعم باید شیرین و کره‌ای، با نت‌های متمایز زعفران و هل باشد.
- ضخامت: قطر هر قطعه نباید بیشتر از 2 میلی‌متر باشد.
5 عامل مؤثر بر کیفیت سوهان قم
عوامل متعددی می‌تواند بر کیفیت سوهان قم تأثیر بگذارد:
- روغن و کره: استفاده از روغن یا کره حیوانی تازه و باکیفیت، بسیار مهم است. روغن بی‌کیفیت یا کهنه، می‌تواند باعث سفت و خشک شدن سریع سوهان شود.
- آجیل: کیفیت پسته و بادام مصرفی، تاثیر قابل‌توجهی بر طعم و بافت دارد.
- زعفران: زعفران باکیفیت، نه تنها رنگ زیبایی را به ارمغان می‌آورد، بلکه به عطر آن نیز کمک می‌کند. برخی از تولیدکنندگان ممکن است از رنگ‌های مصنوعی به منظور کاهش هزینه استفاده کنند، اما این می‌تواند بر طعم و اصالت سوهان، تأثیر منفی بگذارد.
- فرآیند پخت: دما و زمان پخت دقیق برای دستیابی به بافت مناسب و جلوگیری از سفت شدن یا چسبندگی بیش از حد سوهان، بسیار مهم است.
- نگهداری: نگهداری مناسب در ظروف دربسته به حفظ طراوت کمک کرده و از کهنه شدن سوهان یا جذب رطوبت جلوگیری می‌کند.
فواید سوهان قم برای سلامتی
سوهان قم در درجه اول، یک خوراکی دلپذیر و البته پرقند و کالری است، اما در واقع نمی‌شود منکر ارزش غذایی سوهان شد، برخی از مواد تشکیل‌دهنده آن در صورت مصرف در حد اعتدال، فوایدِ سلامتی بالایی دارند:
- زعفران: حاوی آنتی‌اکسیدان است و ممکن است به بهبود خلق‌و‌خو، کاهش استرس و کاهش کلسترول خون کمک کند. همچنین دارای خواص ضد‌پیری است و از سلامت کبد حمایت می‌کند.
- پسته و بادام: سرشار از پروتئین، فیبر و چربی‌های مفید برای قلب بوده و مواد مغذی ضروری را فراهم کرده و می‌توانند به سلامت قلب کمک نمایند.
- هل: به هضم غذا کمک کرده و خواص ضد‌التهابی دارد.
- جوانه گندم: منبع خوبی از ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله ویتامین E و منیزیم است.
حفظ سنت سوهان قم
با ادامه محبوبیت سوهان قم در خارج از مرزهای ایران، تلاش‌هایی برای حفظ روش‌های تهیه سنتی و اهمیت فرهنگی آن، انجام می‌شود. بسیاری از قنادی‌های محلی هنوز از تکنیک‌های قدیمی استفاده می‌کنند؛ اما با افزایش تقاضا و تولید انبوه، نگرانی‌هایی در مورد حفظ کیفیت و اصالت سوهان قم وجود دارد. خبرگان صنعت و حافظان فرهنگ، بر اهمیت حمایت از تولیدکنندگان صنعتگر که به روش‌های سنتی پایبند هستند و از مواد طبیعی با کیفیت بالا استفاده می‌کنند، تاکید دارند.
منبع
